دان و جوجه ایران

پنبه یک نوع محصول کشاورزی‌ست که از الیاف پوشانندهٔ دانهٔ گیاه پنبه با نام علمی (Gossypium) به دست می‌آید. پنبه، در تولید نخ وپارچه به کار برده می‌شود
یكی از زراعت های معمول در كشور ، كشت پنبه است.  محصول پنبه به خاطر داشتن ارزش اقتصادی و تجاری، در جهان به طلای سفید معروف می باشد. این گیاه در مناطق «گرم و خشك» و «نیمه خشك» كشت می شود.
پنبه در تأمین پوشاك، روغن، خوراك دام، صنایع و نساجی نقش مهمی ایفا می كند.
یكی از مهم ترین عوامل تولید اقتصادی محصول پنبه در مناطق مختلف، كشت مكانیزه است. برای تولید محصول كافی و مرغوب باید

شرایط رشد و نمو گیاه را به خوبی فراهم کنیم.
 به طور كلی، پنبه در اكثر زمین ها به خوبی رشد می کند.
خاک های «رسی و شنی» و «شنی رسی» و به خصوص زمین های «هوموسی» برای زراعت پنبه مناسب ترند.

دوره رشد پنبه به چهار مرحله تقسیم می شود:
1.    كشت بذر تا سبز شدن
2.    سبز شدن تا ظهور غنچه
3.    ظهور غنچه گل تا تشكیل غوزه
4.    تشكیل غوزه تا باز شدن آن
این مراحل رشد، زمانی به خوبی طی می شود که بذرهای پنبه در بستری مناسب کشت شوند.

تهیه زمین:
قبل از كشت، باید در مورد نحوه تهیه زمین دقت کرد تا زمین نرم و در عین حال به هم پیوسته و مناسبی برای زراعت پنبه آماده شود. برای این منظور، شخم پاییزه توصیه می گردد.
چنانچه زمین در عمق بیشتر از 20 سانتیمتر سفت باشد، زیر شكن در پاییز ضروری است. به محض مناسب شدن شرایط كاشت و حرارت كافی، بسته به مناطق مختلف، از نیمه دوم فروردین ماه تا نیمه دوم اردیبهشت ماه، اقدام به كشت پنبه می كنیم.
دوره رشد، زمانی است كه بذر پنبه در بستر خاك قرار دارد و محیط مناسبی برای رشد در اختیارش می باشد.
در روش كرتی بیشتر از 80% بذرها چنین محیطی را در اختیار ندارند و در دوره های اولیه سبز شدن خشك می شوند.
چنانچه زمین در عمق بیشتر از 20 سانتیمتر سفت باشد، زیر شكن در پاییز ضروری است

عملیات تهیه زمین
1-    شخم عمیق پاییزه و زمستانه: این شخم به طور عمده، در فصل پاییز و حداكثر تا 15 بهمن ماه صورت می گیرد. شخم پاییزه سبب خواهد شد تا بعضی از آفات پنبه كه دوره زمستان گذرانی در خاك را طی می کنند، به سطح خاك آمده و در اثر سرما، یخبندان و عوامل دیگر -از جمله پرندگان- از بین بروند. درضمن، در حالی که خاک بر اثر بارندگی های زمستان مرطوب است، به وسیله دیسك نرم، مزرعه را برای كاشت آماده می کنیم.  
2-    انجام «آب تخت زمستانه» به منظور تكمیل مبارزه زراعی زمستانه، باعث از بین رفتن شفیره های زمستان گذران، ذخیره رطوبت كافی و جلوگیری از تنش خشكی در اوایل فصل كاشت خواهد شد.
3-    استفاده از زیر شكن (ساب سویلر) هر سه سال یك بار، به خصوص در زمین هایی كه لایه های زیر زمینی سختی دارند (در عمق بیشتر از 20 سانتی متر)، بسیار مفید است.
در حالی که خاک بر اثر بارندگی های زمستان مرطوب است، به وسیله دیسک نرم، مزرعه را برای کاشت آماده می کنیم.

عملیات آماده سازی زمین:
1-    این عملیات در اواخر اسفندماه شروع و با انجام شخم سطحی و دو بار دیسك عمود بر هم -در زمانی كه كلوخ ها هنوز نم دارند- به منظور نرم كردن كامل آنها انجام می شود.
2-    با توجه به اهمیت تسطیح زمین و تأثیر آن در سبز یكنواخت بوته ها و همچنین سهولت آبیاری، استفاده از لِولِر - بعد از دیسك زدن- ضروری است.
3-    به منظور كنترل علف های هرز یك ساله، استفاده از علف كش های قبل از كشت، پس از لولر ضروری است. بلافاصله بعد از آن هم، باید نسبت به زدن دو بار دیسك عمود بر هم با ماله -به منظور مخلوط كردن سم با خاك- اقدام کرد. همچنین در این مرحله، قبل از سمپاشی، كود پایه مورد نیاز در سطح زمین پخش شود.

* تذكر مهم: با توجه به اینكه عملیات رایج فوق، به علت تردد زیاد ماشین آلات، سبب فشردگی خاك شده و در نهایت منجر به كاهش عملكرد می گردد، استفاده از روش شخم های حفاظتی، كه در آن تردد ماشین آلات در مزرعه به حداقل ممكن كاهش یابد، توصیه می شود.
با توجه به اهمیت تسطیح زمین و تأثیر آن در سبز یكنواخت بوته ها و همچنین سهولت آبیاری، استفاده از لِولِر - بعد از دیسك زدن- ضروری است.

كاشت:
 به طور كلی سه روش كشت برای زراعت پنبه متداول می باشد:
1.    كشت كرتی
2.    كشت با فاروئر
3.    كشت با بذركار
1-    كشت كرتی: در این روش، بذرها را به صورت دستپاش و یا در بعضی مناطق با كود پاشی در سطح مزرعه پخش می كنند. سپس با دیسك نرم، بذرها را به زیر خاك می برند.

معایب آن به طور خلاصه عبارتند از:
اول: «تسطیح كامل در داخل هر كرت» که مستلزم كار و دستمزد زیاد می باشد.
 دوم: «سله بستن پای بوته ها»، «جلوگیری از رشد سریع و كامل پنبه در زمین های سفت» و «نبودن خاك مكفی در دسترس بوته های پنبه».
 سوم: «یكنواخت نبودن فاصله بوته ها» که برای عملیات مختلفی مثل؛ سمپاشی، وجین، تنک كردن و برداشت، مشکلاتی پدید می آورد.
2- كشت با فاروئر: در این روش، (پس از تهیه زمین و كشیدن ماله) و پس از پاشیدن بذرهای پنبه، اقدام به كشیدن فاروئر در مزرعه می كنند. مزیت آن نسبت به كشت كرتی آن است که، سمپاشی، كولتیواتور زدن و برداشت به راحتی انجام می شود و به دلیل اینكه بذرها در عمق های متفاوت قرار می گیرند، درصد «بد سبزی» زیاد است.
3-كشت مكانیزه (بذركار): در این روش پس از آماده سازی زمین، بذر پنبه توسط بذركار در امتداد خطوط، روی پشته كشت می شود. در صورتی كه بذر سالم و مرغوب تهیه و نكات توصیه شده در مورد بذرها با دقت عمل گردد، سبزِ حاصل «یك دست» خواهد بود.
 نظر به اینكه با كشت مكانیزه پنبه، به میزان متوسط 100 كیلو گرم در هكتار می توان در مصرف بذر صرفه جویی کرد و كلیه عملیات داشت و برداشت را به صورت فنی و استاندارد انجام داد، در مجموع افزایش تولید را خواهیم داشت.

كولتیواتور زنی:
به طور كلی در كشت مكانیزه و خطی، پس از هر بار آبیاری، مزرعه پنبه را كولتیواتور می زنند. این کار برای رسیدن به چند منظور انجام می شود:
-  نرم کردن پای بوته ها
- تهویه خاك و ریشه ها
- جلوگیری از تبخیر و حفظ رطوبت خاك
- وجین علف های هرز داخل شیارها و كنار بوته ها.
این عمل همچنین موجب خواهد شد تا كف شیارها سله شكنی و نرم شود و رطوبت در آبیاری بعدی بهتر و به عمق بیشتری نفوذ کند.
بهترین موقع زدن كولتیواتور، زمانی است كه زمین رطوبت سطحی خود را از دست نداده و هنوز كاملاً خشك نشده باشد (به اصطلاح گاو رو است).

نکات مهم در كاشت پنبه:
1-    استفاده از بذرهای اصلاح شده دلیتنه، به دلیل كاهش میزان مصرف بذر، سبز بهتر و تولید بیشتر  توصیه می شود.
2-    بهترین زمان كاشت پنبه، وقتی است كه خطر یخبندان برطرف شده و حرارت متوسط هوای محیط در طی یك هفته به حدود 16 درجه سانتی گراد رسیده باشد. معمولاً این درجه حرارت، از 20 فروردین تا 20 اردیبهشت، به ترتیب برای نواحی جنوبی تا شمالی خراسان رضوی تأمین می شود.
3-    كشت ردیفی پنبه را می توان با خطی كارها، ردیف كار و یا پنوماتیك انجام داد.
كشت ردیفی به دلایل زیر بر كشت دستپاش ارجحیت دارد:
- مقدار مصرف بذر در واحد سطح كمتر بوده و قابل تنظیم است.
- بذر در عمق مناسب قرار گرفته و در نتیجه، سبز  محصول مطلوب و یكنواخت خواهد بود.
- عملیات داشت (وجین، تنك و غیره) و برداشت به راحتی انجام می شود.
کشت ردیفی بر کشت دستپاش ارجحیت دارد.
4-    عمق مناسب كاشت بذر پنبه، متناسب با بافت خاك، 7-4 سانتی متر است . (اصولاً عمق كاشت در خاك های سنگین، كمتر از خاك های سبك است).
5-    میزان مصرف بذر پنبه در كشت ردیفی با بذر كار به مقدار 20 كیلوگرم دلفینه و یا 40 كیلوگرم كركدار كافی است. در كشت تاروئی، با اعمال مدیریت صحیح، می توان با مصرف 60 كیلوگرم بذر كركدار و در كشت كرتی با مصرف 80 كیلوگرم بذر كركدار ، سبز مناسبی داشت.
6-    تراكم مناسب در زراعت پنبه، با توجه به شرایط خاك از نظر حاصلخیزی، بافت و شوری 100-65 هزار بوته در هكتار می باشد. بدیهی است در خاك های با بافت سنگین و حاصلخیز به دلیل رشد رویشی زیاد، تعداد بوته در واحد سطح كمتر در نظر گرفته می شود.
7-    بهترین فاصله بین ردیف ها و نیز بین بوته های روی ردیف ها، با در نظر گرفتن تراكم مناسب، رسیدن به حالت مربعی است. بدیهی است در صورتی كه برداشت پنبه مكانیزه باشد، باید فواصل بین ردیف ها متناسب با عرض كار كمباین در نظر گرفته شود.

داشت پنبه:
1- تنك كردن بوته ها:
این اقدام در مرحله 6-4 برگی (برگ های اصلی) انجام می شود. این زمان معمولاً 30-20 روز پس از اولین آبیاری است.
 در انجام عملیات تنك، به منظور جلوگیری از وارد آمدن صدمه به بوته های باقی مانده، بهتر است بوته های ضعیف و اضافی، از سطح زمین قطع شده و از كشیدن آنها با ریشه خودداری گردد.
تنک کردن بوته ها در مرحله 6-4 برگی ( برگ های اصلی) انجام می شود.
این زمان معمولاً 30-20 روز پس از اولین آبیاری است.

2- آبیاری:
- در كشت ردیفی، اولین آبیاری بسیار مهم است و باید طوری انجام شود كه اولاً بذرها به حد كافی رطوبت را جذب كنند و ثانیاً در خاك بالای بذر، سله ایجاد نشود. برای رسیدن به این منظور باید حداكثر دو سوم پشته بذر خیس شود.
- دومین آبیاری، برای از بین بردن سله احتمالی و همچنین افزایش سرعت جوانه زنی است. این آبیاری سبك تر از آبیاری اول و چند روز پس از آن می باشد.
- با توجه به حساس بودن مرحله گلدهی به تنش آبی، كم كردن مدار آبیاری در این مرحله، تأثیر قابل توجهی بر عملكرد محصول خواهد داشت.
- به منظور جلوگیری از وارد آمدن خسارت سرمای احتمالی زودرس پاییزه، افزایش زودرسی پنبه و كاهش خسارت آفت عسلك، بهتر است قطع آبیاری پنبه «در خاك های سنگین و متوسط، در نیمه شهریور ماه» و «در خاك های سبك و شنی در پایان شهریور ماه» صورت گیرد.
در کشت ردیفی، اولین آبیاری بسیار مهم است.

3- تغذیه:
 میزان مصرف كود در مزارع باید بر اساس آزمون خاك باشد.
كودهای ازته؛
- در خاك های متوسط و سنگین، باید در طی سه مرحله (  13 زمان كاشت و مابقی در دو مرحله شروع غنچه دهی و شروع گلدهی)
- و در خاك های سبك، طی چهار مرحله (  14 زمان كاشت و مابقی در مراحل 6-4 برگی، شروع غنچه دهی و شروع گلدهی) به زمین داده شود.
كودهای فسفاته و پتاسه، باید همزمان با كاشت مصرف شود.
مصرف كودهای میكرو بهدلیل بالا بودن PH خاك ها در استان خراسان رضوی، به صورت محلول پاشی و بهعنوان عملیات تكمیلی كود پاشی قابل توصیه است.
- برای استفاده بهینه از كودهای مصرفی باید حتی الامكان؛
الف: كود در ناحیه ریشه قرار داده شود.
ب: كود در زمان مناسب مصرف شود.
ج: كود به میزان متعادل مصرف شود.  
میزان مصرف کود در مزارع باید براساس آزمون خاک باشد.

4 -آفات مهم پنبه:
نام آفت:
 - تریپس پنبه

نحوه خسارت:
- ایجاد لكه های نقره ای پشت برگ ها
- چروكیدگی و پاره شدن برگ ها
- كاهش سطح سبز و رشد بوته ها
- از بین رفتن جوانه انتهایی
- چند شاخه ای شدن بوته ها

زمان خسارت:
- از ابتدای سبز شدن بوته ها تا اوایل شاخه دهی

روش های مبارزه:
- ضد عفونی بذرهای پنبه، قبل از كاشت با سموم لاروین ،كرورز و گائوچو
- سمپاشی مزارع با سموم سیستمیك در اوایل آلودگی

نام آفت:
- سنگ غوزه

نحوه خسارت:
- ریزش غنچه، گل و غوزه های كوچك
- ایجاد لكه های قهوه ای تیره تا سیاه روی غوزه ها
- اختلال در باز شدن غوزه ها در آخر فصل

زمان خسارت:
- از ابتدای گل دهی تا پایان فصل

روش های مبارزه:
- هنگامی كه تعداد سنگ در 100 بوته به 13-10 حشره برسد، با سموم سیستمیك و نفوذی سمپاشی انجام شود

نام آفت:
- كرم غوزه پنبه

نحوه خسارت:
- خشكیدگی غنچه و غوزه های كوچك
- ایجاد سوراخ در غوزه های بزرگ و قطع الیاف

زمان خسارت:
- پس از گلدهی تا اواخر غوزه دهی

روش های مبارزه:
- سمپاشی مزرعه با سموم نفوذی و لاروكش، هنگامی كه تعداد ‌آفت به 30-25 لارو كوچك در 100 بوته برسد
- حذف بقایا و شخم عمیق مزرعه پس از برداشت محصول در پاییز
- یخ آب زمستانه

نام آفت:
- عسلك پنبه

نحوه خسارت:
- پیچیدگی برگ ها
- چسبندگی الیاف

زمان خسارت:
- پس از گل دهی تا پایان فصل

روشهای مبارزه:
- سمپاشی مزرعه با تركیبی از سموم نفوذی و سیستمیك، هنگامی كه تعداد حشره كامل به 5-3 حشره در یك برگ برد
- حذف بقایا، شخم عمیق مزرعه پس از برداشت محصول در پاییز

5- بیماری های مهم پنبه:
نام بیماری:
- مرگ گیاهچه

نحوه خسارت:
- مرگ گیاهچه

زمان خسارت:
- ابتدای جوانه زدن تا 4 برگی شدن بوته ها

روش های مبارزه:
- ضد عفونی بذرهای پنبه با قارچ كش سیستمیك مثل كاربوكسین تیرام و كاربندازیم
- رعایت آیش و تناوب
- از بین بردن علف های هرز

نام بیماری:
- پژمردگی ورتیسیلیومی پنبه

نحوه خسارت:
- زردی و نكروزه شدن
- خشكیدگی اندام های رویشی  

زمان خسارت:
- از زمان گل دهی تا پایان فصل

روش های مبارزه:
- استفاده از كودهای پتاسه و سولفاته
- از بین بردن بقایای پنبه پس از برداشت محصول در پاییز
- رعایت آیش و تناوب
- استفاده از محصولات غیر میزبان، مثل غلات در تناوب زراعی
- از بین بردن علف های هرز

6-علف های هرز مهم پنبه:
نوع علف های هرز هرز یك ساله
- تاج خروش وحشی – خرفه – پیچک صحرایی – ارزن وحشی – سلمک و ...

روش های مبارزه:
- ضد عفونی خاك، قبل از كاشت با علف كش های ترفلان و سونالان
- شخم عمیق مزرعه، پس از برداشت محصول در پاییز
- وجین علف های هرز، پس از شروع شاخه دهی
- سله شكنی و مبارزه مكانیكی، با استفاده از تراكتور، در مزارع مكانیزه

انواع علف های هرز:
- علف های هرز دائمی مثل اویار سلام، مرغ، تلخه و ...
روش های مبارزه:
- استفاده از علف كش های گراماكسون، گلانت و گلایفوزیت، به طوری كه علف كش به بوته های پنبه پاشیده نشود.

برداشت پنبه:
برداشت پنبه در ایران با دست و توسط كارگران انجام می شود. در كشورهایی كه زراعت آن كاملاً مكانیزه است، برداشت محصول با ماشین های مخصوص انجام می شود. مسأله مهم در برداشت پنبه، خیس نبودن غوزه ها در اثر باران و شبنم می باشد. اگر روی غوزه ها شبنم باشد، معمولاً حدود ساعت 10 صبح، پنبه غوزه ها خشك و قابل برداشت هستند. برداشت غوزه های تر، موجب زرد شدن الیاف و پوسیدگی پنبه تخم شده و قیمت محصول را پایین می آورد.

نکات مهم در برداشت پنبه:
1-    بهتر است برداشت پنبه در دو چین صورت گیرد. مناسب ترین زمان برداشت در چین اول، وقتی است كه حدود 50 درصد از غوزه ها باز شده باشند.
2-    وش ها در كیسه های كنفی یا متقالی ریخته شود. در سردوزی كیسه ها حتماً از نخ پنبه ای استفاده شود. باید از اختلاط وش با نخ پلاستیكی جلوگیری نمود.
3-    برداشت پنبه، بهتر است بعد از تبخیر شدن رطوبت حاصل از شبنم انجام شود.


منبع: علم کشاورزی