دان و جوجه ایران

نحوه معدوم کردن تلفات در مرغداری بسیار مهم می باشد . بایستی در ابتدای روز و هرچه سریعتر قبل از گندیدگی لاشه ها ٬ تجمع مگس و وقوع کانی بالسیم ٬ آنها را از سالن  جمع آوری نمود. پرندگان تلف شده منبع بسیار خطر ناک انتقال عوامل بیماریزا به پرندگان زنده موجود در سالن می باشند . روشهای مختلفی مانند دفن نمودن ٬ سوزاندن و کمپوست کردن لاشه وجود دارد که هر یک مزایا و معایب خاص خود را دارد . انتخاب روش بستگی به امکانات ٬ فضا و شرایط موجو در هر مرغداری و مناطق مجاور آن قوانین زیست محیطی آن کشور دارد .
استفاده از چاه جهت دفن لاشه ها ٬روشی سنتی بوده ٬از سالیان قبل در بسیاری از مرغداری ها معمول می باشد . برای این منظور باید در فاصله دور از سالن ها ٬چاه با عمق مناسب (نسبت به سطح آبهای زیر زمینی ) حفر گردد و درب آن کاملاً غیر قابل نفوذ باشد . به طوری که حیوانات و پرندگان وحشی

مختلف نتوانند به داخل آن راه یافته ٬آلودگی ها را پخش نمایند . حتی باید توجه کرد که هیچگونه ارتباطی بین چاه تلفات با چاه آب مزرعه و شبکه آبرسانی وجود نداشته باشد . حمل و نقل و ریختن لاشه ها به داخل چاه باید بطریقه کاملاًبهداشتی صورت گیرد . هر روز پس از ریختن تلفات ٬باید مقدار کافی آب و آهک و سایر مواد ضد عفونی کننده در چاه ریخته شود و سپس درب چاه محکم بسته شود . هر چند روز یکبار می توان با ریختن محلول سود سوز آور در داخل چاه ٬روند متلاشی شدن لاشه ها را تسریع نمود . سوزاندن لاشه ها نیز روش دیگری است که با استفاده از کوره صورت می پذیرد . بایستی لاشه ها بطور کامل سوزانده شده ٬ موقعیت کوره در جهت وزش باد و به طرف سالن ها نباشد . ایجاد بوی نامطبوع و احتمال وقوع آتش سوزی معایب این روش می باشد . دو مورد اخیر در مورد دفن لاشه ها مطرح نبوده ٬اما مهمترین دغدغه مرتبط با چاه تلفات ٬ احتمال آلودگی آبهای زیر زمینی در محدوده فارم می باشد . در بعضی از کشورها با حجم زیاد پرورش طیور شیوه برخورد با تلفات بدون اثرات زیست محیطی از اهمیت خاصی برخوردار می باشد . در آمریکا ٬در جند سال اخیر تحت یک روش ٬ لاشه تلفات و بستر های کهنه را کمپوست می کنند . بعد از گذشت چند هفته٬ مواد باقیمانده ترکیبی غنی و قابل استفاده در کشاورزی خواهد بود ."صنعت مرغداری"
تبديل تلفات مرغداريها به كمپوست
معدوم نمودن تلفات يك امر بسيار ضروري در مرغداريها مي باشد و روشهاي مختلفي براي مديريت تلفات در مزارع وجود دارد. به طور كلي در مزارع پرورش طيور دو گروه از تلفات مشاهده مي شوند: دسته اول تلفات روزانه گله است كه ميزان قابل قبول آن 1/0 درصد بوده اما افزايش آن تا 25/0 درصد نيز غيرمعمول نمي باشد. دسته دوم شامل تلفات حاصل از بيماريهاست كه در مواردي منتج به معدوم نمودن كل گله مي‌شود. امروزه در كشور ما از روشهاي گوناگون جهت معدوم نمودن تلفات استفاده مي‌شود عمده اين روشها شامل سوزاندن در كوره‌هاي لاشه سوز، دفن نمودن، استفاده از چاه تلفات و البته در مواردي حمل لاشه ها به مناطق دور از مرغداري و رها كردن آنها در طبيعت است. به طورکلی هر كدام از روشهاي فوق داراي معايبي هستند از جمله هزينه سوخت و آلودگي هوا در استفاده از لاشه سوز، هزينه حفاري و آلودگي منابع زير زميني به هنگام استفاده از روش دفن و گودال تلفات و نيز خطر شيوع بيماريها و آلودگي محيط زيست در اثر رها نمودن لاشه ها در طبيعت.
تهيه كمپوست روشي است كه طي آن لاشه پرندگان به يك نوع كودآلي تبديل مي‌شود كه از نظر كشاورزي بسيار با ارزش است. جهت اين امر مواد آلي دچار تجزيه بيولوژيكي شده و تبديل به يك محصول ثابت و يكنواخت مي‌شوند به دليل ايجاد گرما طي اين روند، محصول حاصل فاقد بوهاي نامطلوب ، عاري از عوامل بيماريزا و لارو حشرات خواهد بود.
تهيه كمپوست در واحدهاي مرغداري روشي كم هزينه است كه به ازاي هر واحد وزن از لاشه پرندگان به ميزان 2 الي 3 برابر كود مرغي و يك دهم آن به موادي همچون كاه، علف، خاك اره و يا پوشال چوب به همراه مقدار اندكي آب نياز دارد.
كمپوست فراورده حاصل ازهوازدگي شيميايي و تجزيه  طبيعي مواد الي بوسيله ميكروارگانيسمهاي هوازي در هوموس مي‌باشد. براي تسريع عمل تجزيه پذيري لازم است كه شرايط بهينه محيطي  براي سرعت عمل و تكثير اين ميكروارگانيسم فراهم شود.

 دستورالعمل كار
ميكرو ارگانيسمها براي انجام اين عمل به نسبت صحيحي از كربن ، اكسيژن و نيتروژن و آب نياز دارند. تركيب نسبت مناسب اين مواد  خام در طي فرايند، يكي از كليدي ترين مراحل  موفقيت در امر تهيه كمپوست بشمار مي‌رود. بر اساس دستورالعمل مناسبترين نسبت كربن به ازت بين 20 به 1 و 30 به 1 است. اين بدان معني است كه به ازاي 1 قسمت ازت نياز به 20 تا 30 برابر كربن مي‌باشد. مناسبترين نسبت رطوبت محتويات بين 40 تا 60 درصد مي‌باشد. مواد در داخل مخزن كمپوست نبايد بصورت متراكم و فشرده باشند بلكه به گونه‌اي باشند تا اكسيژن رساني بخوبي صورت گيرد.

 مواد لازم
لاشه تازه طيور حاوي تقريبا 80 درصد آب، 12 درصد كربن  و 4/2 درصد ازت بوده و از نظر وزني و داراي نسبت 5 به 1 كربن به ازت مي‌باشد. لاشه‌ها به تنهايي داراي كمبود كربن و مازاد رطوبت هستند لذا لازم است جهت تهيه كمپوست مواد حاوي كربن به تركيب اضافه گردد. مواد مختلف مورد استفاده داراي تركيبات فيزيكي و شيميايي متفاوتي هستند( جدول- 1). تفاوت موجود در مواد مختلف كمك مي‌كند تا با تركيب آنها با لاشه‌ها به تركيب مناسب جهت كمپوست دست يافت.
 جدول 1-مواد معمولي مورد استفاده و مشخصات فيزيكي و شيميايي آنها

قانون كلي : بهتر است در تهيه كمپوست نسبت كربن بالاتر در نظر گرفته شود تا پايينتر
 محل تهيه كمپوست
شكل نهايي مخزن بصورت مخروطي شكل با 4/2 تا 6/3 متر پهنا در قاعده  و 2/1 -8/1 متر بلندي در بالاترين نقطه باشد. در كومه كمپوست نهايي ايجاد شده نبايد هيچ لاشه طيوري قابل رئويت باشد؛ در طي ايجاد كمپوست لاشه‌ها بايد حداقل 15 سانتيمتر از لبه فاصله داشته باشند. سرپوش بايد بگونه‌اي باشد تابه عنوان يك بيوفيلترنقش مهمي در كاهش بو ناشي از تجزيه لاشه ايفا كند.
آزاد شدن بو ميتواند باعث آزار و اذيت ديگران ‌شده و نيز باعث جذب جانوران لاشه خوار نظير راسو، راكون، كايوت و موش گردد. در نتيجه بالا رفتن دما و طولاني شدن دوره گرمايشي  مواد، كمپوست مناسبي ايجاد مي‌گردد در غير اين صورت ممكن است ميكروارگانيسمهاي بيماريزا در لاشه باقي بمانند و تكثير شوند  و زماني كه جانوران لاشه خوار به كمپوستي دسترسي پيدا كنند كه هنوز فراوري كامل نشده و ميكروارگانيسمهاي بيماريزا در لاشه ازبين نرفته‌اند، اين جانوران عامل بيماريزا را در فارمها و مزارع مختلف گسترش مي‌دهند. لذا تامين امنيت از اين جهت مهم و ضروري مي‌باشد.
شکل۱-بهم زدن و مخلوط کردن کمپوست به منظور تامین اکسیژن برای باکتریهای هوازی

در قسمت پايين فرمولي ارائه مي‌گردد تا بتوان ايده‌ال ترين نسبت مواد مختلف جهت تهيه كمپوست را محاسبه كرد.
فرمول:
30=[(وزن×% كربن×% ماده خشك)ماده A +(وزن×% كربن×% ماده خشك)ماده B] ÷ [(وزن×% ازت×% ماده خشك) ماده A +(وزن×% ازت×% ماده خشك)ماده  B]
به عنوان مثال براي محاسبه 908 كيلوگرم لاشه و خاك اره :
30= [(وزن خاك اره×% 2/56×% 61)+( لاشه908×% 12×% 20)] ÷ [(وزن خاك اره×% 1/0×% 61)+( لاشه908×% 4/2×% 20)]
كه با حل معادله خاك اره لازمه بدست مي‌آيد. كه در اين فرمول براي كمپوست 908 كيلوگرم لاشه طيور به 336 كيلوگرم خاك اره نياز است تا نسبت 30 به 1 كربن به ازت تامين شود.

 روش لايه بندي:
فرمول مناسب بصورت زير است.
ايجاد بيس يا پايه مناسب با ضخامت 20 تا 30 سانتيمتر
اضافه نمودن يك لايه لاشه
اضافه نمودن 10 تا 15 سانتيمتر  مواد كربني
اضافه نمودن لايه ديگر  لاشه
غالبا از 3لايه لاشه و 3لايه مواد كه بستگي به تجهيزات در دسترس براي به هم زدن تركيب دارد استفاده مي‌شود.
 يكي ديگر از نكات كليدي درفرايند تهيه كمپوست توجه به ميزان رطوبت است. اگر رطوبت مخزن در حدود 40 تا60 درصد باشد ميكروارگانيسمها بخوبي پيشرفت مي‌كند. اگر مواد خشك باشند افزودن آب مفيد بنظر مي‌رسد و اگر رطوبت بالا باشد به منظور متعادل ساختن رطوبت افزودن مواد خشك مفيد خواهد بود.
اگر رطوبت محتويات بالا باشد ميكروارگانيسمها هوازي نمي‌توانند در اين شرايط زنده بمانند و ميكروارگانيسمها غير هوازي جاي آنها را مي‌گيرند كه تركيبات متعفني را توليد مي‌كنند. استفاده از سيلاژ ذرت ممكن است اينچنين شرايطي را ايجاد كند چون در اين هنگام رطوبت تركيبات به حدود 65 تا 75 درصد مي‌رسد كه بالاتر از حد ايده‌ال است.

شکل ۲- لایه بندی لاشه ها

هنگامي كه از لاشه تازه طيور استفاده مي‌شود ديگر نيازي به اضافه‌كردن آب نيست چون اين لاشه‌ها آب بالايي دارند و فقط زماني كه مواد مورد استفاده خيلي خشك باشند( ماده خشك بالاتر از 85 درصد) يا لاشه ها تازه نباشد ممكن است افزودن آب لازم باشد.
 اگر تمام تركيبات بخوبي با يكديگر تركيب شوند ميكروارگانيسمها خيلي سريع شروع به تجزيه مواد الي و ايجاد گرما مي‌كند كه مي‌توان با يك دماسنج اندازه‌گيري كرد. اندازه‌گيري دماي كمپوست يكي از بهترين راهها براي تشخيص پيشرفت مناسب اين فرايند است. اينكه دماي توده به 50 تا 65 درجه يا بالاتر برسد غير عادي نيست ، مهم اين است كه ميكروارگانيسمهاي بيماريزا از بين بروند. تحقيقات نشان مي‌دهد كه ويروس آنفولوآنزاي طيور در دماي 60 درجه به مدت 10 دقيقه  يا 56 درجه به مدت 90 دقيقه غير فعال مي‌گردد. اين دما همچنين حشراتي از قبيل لارو مگسها  و غيره را نيز از بين مي‌برد.
مديريت يك مخزن كمپوست شامل وارد كردن دوره‌اي اكسيژن به مواد با مخلوط كردن محتويات مخزن و ايجاد شرايط مناسب براي باكتريهاي هوازي است. مخلوط كردن همچنين به تجزيه مواد الي باقيمانده نيز كمك مي‌كند. معمولا بعد از تهيه اوليه كمپوست مواد بسرعت گرم خواهند شد و به تدريج دماي خود را از دست مي‌دهند. سرد شدن به اين معناست كه يكي از ملزومات ميكروارگانيسمها دچار كمبود شده كه غالبا اكسيژن مي‌باشد. مخلوط كردن يا بهم زدن تركيبات باعث تزريق اكسيژن و فعاليت مجدد ميكروارگانيسمها مي‌شود كه در نتيجه آن دما بالا مي‌رود.
بيشتر مواد در مدت 12 تا 21 روز از بين مي روند. دما ابتدا بالا رفته و بتدريج پايين مي‌آيد.
30روز بعد از ايجاد كمپوست بيشتر فعاليتها كامل شده و تنها برخي قسمتهاي لاشه طيور از جمله اسكلت و استخوانها باقي است كه آنها نيز در نتيجه دماي بالا ترد و شكننده شده‌اند.
شکل۳- دماسنج برای اندازه گیری دمای کمپوست

شکل۴-تغییرات دمای کمپوست با گذشت زمان⬇

پرورش طیور دانشگاه کشاورزی رامین خوزستان