عوامل متعددي مثل بدي مديريت،عوامل غذائي، عفونتهاي ميكروبي و ويروسي مثل نيوكاسل، برنشيت عفوني و آنسفالومييليت باعث كاعش تخم مرغ در مرغان تخمگذار و مادر مي گردند .در سال 1975 سندرم جديدي در بعضي كشورها باعث كاهش تخمگذاري در مادران گوشتي و مرغان تخمگذار تشخيص داده شد كه بنام EDS 76 معرفي گرديد .بيماري در بيشتر كشورهاي اروپائي مشاهده شده كه آزمايشات سرولوژيكي نيز آنرا تأييد كرده است در هلند 80 درصد گله هاي مبتلا به كاهش تخم مرغ
پادتن ضد اين ويروس را داشته و در انگليس 90 درصد گله هاي مادر گوشتي با كاهش تخم مرغ داراي اين پادتن بوده اند .وجود اين بيماري درايران هنوز رسماًٌ تأييد نشده است .
عامل بيماري :
در سال 1976 ويروس از خون طيور مبتلا جدا گرديده و به نام Buffy Coat 14 (BC 14) ناميده شد و سپس در ايرلند سويه 127 كه مشابه ويروس قبلي بود جدا گرديد .اين ويروس كه بنظر ميرسد منشاء آن از اردك هاي وحشي باشد شبيه آدنوويرسها بوده كه با ديگر آدنوويروسها بخاطراينكه درآزمايش ژل ديفوزين فاقد آنتي ژن اصلي گروه آدونوويرسها بوده است فرق دارد .ولي با استفاده از پادتنهادي درخشان نشان داده شده كه ويروس آنتي ژن مشتركي با آدنوويروسها دارد .
ويروس گلبولهاي قرمز اردك، جوجه مرغ و غاز را در آزمايش H.A جمع مي نمايد ولي بر روي گلبولهاي قرمز پستانداران اثري ندارد .ويروس را مي توان در مدت وجود نشانيها و در عرض 15 روز بعد از شروع اولين نشاني از دستگاه تنفس مدفوع و غذذ مولد پوسته در مجراي تخم جدا نمود .اين ويروس در تعدادي از كشتهاي سلولي شامل سلولهاي جنين اردك رشد كرده و اجسام داخل هسته اي در اين سلولهاي ايجاد مي نمايد و در سلولها ايجاد Plague مي كند .در بيماري تجربي 14-7 روز بعد از شروع عفونت پادتنهاي رسوبي خنثي كننده SN وجلوگيري كننده از جمع شدن گلبولهاي قرمز (H.I) ايجاد شده كه پادتن H.I تا 11 ماه باكاهش مختصر باقي مي ماند .بوقلمون و كبوتر نيز پس ازتزريق تجربي داراي پادتن ضدويروسي بوده اند .
انتقال بيماري :
بنظر مي رسدكه انتقال اصلي از مادران آلوده بخصوص در موقع وجود علائم بيماري است .جدا شدن ويروس از جوجه هاي يكروزه حاصله از مادران آلوده امكان انتقال از مادر را تقويت مي نمايد معمولاً تعداد كمي از مرغان مادر ويروس را با خود داشته ولي تا زمان رسيدن به سن تخمگذاري آنرا به مرغان مجاور انتقال نمي دهند .در اين موقع با مرغان آلوده شروع به دفع ويروس مي نمايند و يا اينكه مرغان مجاور حساستر شده بنابراين ويروس درگله منتشر مي شود و سپس بطريقه مستقيم انتشارمي يابند .ولي بنظر مي رسد كه دفع ويروس كم بوده و يا انتشار ضعيف است چون حتي تور سيمي بين مرغان بالغ مانع انتشار عفونت مي شود .چون پادتن ضد ويروسي در جوجه هاي هفت هفته گوشتي بدن هرگونه عارضه بيماري نيزوجود داشته است بنابراين امكان انتقال بيماري از اين طريق نيزوجود دارد .اردكهاي اهلي و وحشي نيز مي توانند باعث انتقال بيماري گردند .
نشانيهاي بيماري :اين بيماري كه در مرغان تازه به تخم آمده ظاهر مي شود مانع رسيدن ميزان تخمگذاري به حداكثر شده يا باعث كاهش شديد و ناگهاني آن مي گردد .
ميزان كاهش تخم تا 30 درصد گزارش شده و حدود سه هفته طول مي كشد و گاهي نوسانات توليد تا مدتها ادامه مي يابد تخم مرغ تغيير شكل يافته و پوسته آن نرم و ضعيف بوده رنگدانه آن در پوسته هاي قهوه اي از بين مي رود و در روي آن رسوبات گچي دانه دانه ظاهر مي گردد .اسهال و كمخوني ازعلائم بيماري است و كاهش اشتها نيز به مدت يك هفته طول مي كشد .سفيده تخم مرغ رقيق و گاهي قسمت سفت سفيده تيره مي باشد .
تغييرات ميكرسكپيك نيزدر بافتهاي غدد مترشحه كلسيم كه عبارت از آتروفي باعث غده اي، ادم و نفوذ لمفوسيتها و پلاسماسل و بميزان كمتر هتروفيل و ماكروفاژ در بافت مشاهده مي گردد .بنظر مي رسد كه تغييرات در غدد مترشحه مجراي تخم باعث كاهش pH محيط و در نتيجه تغييرات در سفيده و پوسته تخم مي گردد .pH مجراي تخم بطور طبيعي 5/6+3/0 است كه دراثر اين بيماري به 6+3/0 مي رسد و pH سفيده تخم مرغ طبيعي (چند ساعت پس از گذاردن) 8/8-5/8 است كه در تخم مرغهاي با پوسته نازك يا نرم 8-2/7 است .بطور مصنوعي نيز مي توان با افزايش pH محيط تغييرات حاصله در سفيده و پوسته را از بين برد و يا با كاهش pH مثلاً با گذاردن مايه خميري با pH 5/4 داخل مجراي تخم براي مدت چند روز تخم مرغ با پوسته نازك توليد نمود .
تصوير 1- شكل غير طبيعي تخم
تصوير 2- پوسته نازك ومجعد تخم
تصوير 3- اندازه و شكل هاي غير طبيعي تخم
پيشگيري :
جهت پيشگيري بيماري از تزريق واكسن غير فعال روغني بدن اثر سوء روي تخمگذاري استفاده نموده اند .اين واكسن در گله هاي مادر يا گله هاي تخمگذار سنين 18-14 هفتگي به ميزان 5/0 سانتيمتر مكعب براي يكبار در عضله تزريق مي شود .تعيين ميزان ايمنيت به روش آزمايش HI در اين گله ها نشان دهنده ايمنيت طولاني بوده است .
منبع : دكتر محمد حسن بزرگمهري - سازمان دامپزشکی کشور